Notities

Dit verhaal gaat natuurlijk over de Eerste Wereldoorlog en is gebaseerd op (meerdere) waargebeurde verhalen. Daardoor was het ook lastig om te schrijven. Na het doen van onderzoek en het plannen van het verhaal, moest ik het alsnog twee weken laten liggen omdat ik maar niet wist hoe ik dat in een kort verhaal ging stoppen.

Guano

Ten eerste heb je de Eilanden van Vogelpoep. Dat is echt. Langs de kust van Zuid-Amerika bouwden zich, over de jaren, steenharde witte eilanden op door niks anders dan vogels die daarop leefden. Deze guano bevatte precies de stoffen die grond vruchtbaarder maakte en planten beter liet groeien. De machtigste landen van Europa (Engeland, Duitsland, Frankrijk, …) stuurden allemaal schepen om die eilanden te bemachtigen.

Amerika heeft een wet dat, als je zo’n eiland vindt, je het Amerikaanse leger mag inschakelen om hem te claimen en te verdedigen. Zo belangrijk was het.

Zoal genoemd in het verhaal, stevende de wereld af op een grote hongersnood. Er was niet genoeg vruchtbare grond, terwijl het aantal mensen razendsnel steeg. (Tot de industriële revolutie, stierven veel kinderen vlak na geboorte, en stierven veel mensen door slechte hygiëne en ziektes. Daardoor bleef de wereldbevolking duizenden jaren behoorlijk laag, totdat we moderne technologie en betere hygiëne kregen.)

Als Fritz Haber zijn uitvinding niet had gedaan, had de wereld er héél anders uitgezien. Hij heeft de Nobelprijs gewonnen, na de oorlog, omdat zijn uitvinding écht zo belangrijk was. Maar, zoals de verhalen gaan, weigerden veel wetenschappers dat jaar om op te komen dagen of zijn hand te schudden.

Dit proces heet het “Haber-Bosch Proces”. Hij deed de eerste uitvinding (met zijn assistent), Bosch hielp om het op te schalen zodat machines het razendsnel konden uitvoeren.

Het belangrijkste verschil met mijn verhaal is dat Haber deze uitvinding deed vlak vóór de Eerste Wereldoorlog, niet tijdens. Maar de meeste landen in Europa wisten toen al dat de Wereldoorlog eraan kwam. Duitsland maakte zich al zorgen om dat guano omdat de Britten de baas waren op zee, en ze zo konden afsluiten met een blokkade.

Mosterdgas

Eigenlijk zijn er twee soorten gas. Ik heb die samengenomen om het verhaal te versimpelen.

• Mosterdgas: dit werkt op aanraking. Het vernielt je huid.
• Chloorgas: dit werkt met inademen. Het vernietigt je longen en geeft het idee dat je stikt.

Ze werden in deze volgorde gemaakt en voor het eerst gebruikt.

Beide zijn niet heel dodelijk, relatief gezien. En dat klinkt misschien goed, maar ik weet niet of dat zo is. Het betekent dat ongelofelijk veel mensen in de Eerste Wereldoorlog zwaargewond zijn geraakt, en de rest van hun leven in pijn en ongemak moesten leven. Ik ben zelf chronisch ziek, maar weet zeker dat mijn pijn in het niet valt bij het meemaken van dat gas. En zelfs ik heb dagen dat ik denk “was ik mijn arm maar kwijt, dan kon hij niet zoveel pijn doen de hele dag”.

Volgens de Haagse Conventie was het verboden om biochemische wapens te gebruiken. Fritz Haber verdedigde dit met een argument voor kleuters, door te zeggen dat de Fransen enkele jaren eerder een biochemisch wapen hadden gebruikt. (Het is alsof je zegt “oh het is helemaal oké om iemand te vermoorden, want moordenaars bestaan”. Ook wel de “maar-zij-doen-het-ook!”)

Op de vraag of hij spijt had, van collega’s of zijn vrouw, reageerde hij even kinderachtig: “Dood is dood, maakt niet uit hoe het gebeurt. Daarnaast zal dit de oorlog sneller beëindigen.”

Er is geen reden om te denken dat Fritz berouw voelde of spijt had. Daarom presenteert het verhaal hem ook niet als iemand die “per ongeluk” het gas heeft uitgevonden of werd “gedwongen” door zijn vaderland. Misschien is dat niet leuk voor een verhaal—want het is onbegrijpelijk—maar jammer genoeg zit de geschiedenis vol met mensen waarvan het hart en het hoofd misschien een stukje misten.

De beste verklaring voor zijn acties was de groeiende haat jegens Joden, waardoor hij de drang voelde om zich te bewijzen of zijn toekomst veilig te stellen.

Hij is niet vervolgd of gestraft.

Zijn verhaal eindigt ook niet hier. De pesticide die hij maakte—Zyklon-B—speelde een wrange en ironische rol in de Tweede Wereldoorlog. Iets dat hij zelf niet meer meemaakte, want hij stierf voordat die uitbrak.

Clara Immerwahr

Zijn vrouw, Clara, was een goede scheikundige en overtuigd pacifist. Ze was tegen elke vorm van oorlog en kon er niet mee leven dat haar man meewerkte aan zulke gruwelijke dingen.

Ze heeft zich al die tijd openlijk uitgesproken tegen zijn man en tegen de oorlog. Hij ging door. Na de eerste gasaanval, terwijl hij feestvierde, pleegde ze zelfmoord.

Het opblazen van de opslag is echt gebeurd, maar niet hieraan gerelateerd. Er zijn meerdere grote opslagen van nitraat geëxplodeerd, want het is hartstikke brandbaar, en dankzij Haber hadden ze ineens veel meer van het goedje.

Over de wereldkaart

De Eerste Wereldoorlog was zo’n chaos dat dit verhaal mij dwong om nog eens kritisch naar mijn wereldkaart te kijken. Het omvat superveel landen, waarvan de grenzen steeds veranderden, net als hun bondgenoten. Omdat sommige landen uit elkaar lagen in mijn wereld, was het nogal onlogisch dat ze met elkaar in oorlog kwamen.

De oorzaak van de oorlog is eigenlijk dat Duitsland en Oostenrijk-Hongarije zich voelden “opgesloten”. Ze lagen middenin Europa en hadden tegenstanders voor en achter, links en rechts. Rusland wachtte aan de ene kant, Frankrijk en Engeland aan de andere. Allemaal vriendjes van elkaar. Die angst zorgde dat ze veel te snel gingen vechten en een klein conflict opblies tot een gigantische oorlog.

Ik kan best een reden verzinnen waarom twee landen ver van elkaar in oorlog komen. (Magie, halfgoden, wraak voor iets van vroeger, het leger vervoerde op de rug van vogels, weet ik het.)

Maar ik vind het belangrijker om dat idee van “ingesloten worden” goed weer te geven. Dat is belangrijker dan dat alle kleine feitjes in mijn verhaal kloppen.

Dus ik heb een paar dagen lang stukjes van de wereldkaart opnieuw ingedeeld.

Personages

• Bitz (Bever): een scheikundige/alchemist voor de Vrijdieven. Slim en neemt zijn werk serieus, maar gaat op in de wetenschap en vergeet daardoor de rest (gevolgen, empathie, zijn eigen familie). Zoekt naar eer en roem via wetenschap, en een manier om zich te bewijzen tegen zijn vaderland. (Want hij ziet de groeiende haat jegens de joden.)
• Belara (Bever): vrouw van Bitz, ook scheikundige, zeer oneens met zijn werk. Pacifist, tegen elke vorm van oorlog.
• Dannis (Antilope): een kleine eilandzoeker voor de Godelieven. Vrienden met Pin, duidelijk meer een tuinier dan een soldaat.
• Pin (Stormbandpinguïn): een soldaat voor de Godelieven. Goede vechter, denkt ook in termen van oorlog. Daarnaast gaan zijn gedachten constant naar dat hij honger heeft en alles wil opeten.

De zonnedas die verschijnt is natuurlijk Didrik (die eerder bij naam wordt genoemd). Die komt regelmatig in verhalen voor, want ja, die kan tijdreizen.