Notities

Dit verhaal gaat natuurlijk over de heksenjachten in de middeleeuwen. Iedere vrouw die men een beetje raar vond, of die dingen deed die volgens de kerk niet mochten, werd al snel een heks genoemd. En als je werd gepakt kreeg je een “test” of je echt een heks was.

Een test die hoe dan ook zou leiden tot je dood. De meest bekende daarvan zijn de brandstapel of verdrinking.

En dat allemaal terwijl de “helers” de meest belachelijke recepten of medicijnen bedachten. Gekke dingen eten, nog gekkere dingen over je huid wrijven, nóg gekkere dingen elke dag zeggen of doen. Het sloeg allemaal nergens op, waardoor het meest besproken recept natuurlijk was dat je moest “bidden tot God” en dat hij je dan wel zou genezen.

Hoe kan dit?

De grotere vraag is natuurlijk: hoe kan een groot deel van de mensen zulke onzin geloven of eraan meedoen?

Dit verhaal probeert daarover te praten.

Voor een deel is het onwetendheid. Mensen denken vaak dat kennis voor eeuwig is, dat we elk jaar weer meer weten, maar dat is gewoon niet zo. Tegen de middeleeuwen waren beschavingen zoals de Indus of Sumer al antiek … en tegelijkertijd waren die op veel manieren verder ontwikkeld, ook qua geneeskunde. Kennis gaat verloren als het niet wordt gebruikt, of onderdrukt, of iedereen die het wist is nu dood.

Aan de andere kant is het groepsdruk. Mensen komen voort uit een lange evolutie waarin het loont om bij een groep te horen en vooral ook tegen die andere, vreemde groepen te zijn. Zodra iemand verhalen over heksen verzint, gaat iedereen maar al te graag aan de veilige kant staan, want anders wordt jij dadelijk een heks genoemd en beland je op de brandstapel.

En ja, die groepsdruk kan zo ingesleten of belangrijk zijn, dat mensen zichzelf voor de gek houden en het niet eens door hebben. Mensen draaien alles in hun hoofd om het “goed” te praten dat dit gebeurt. Mensen veranderen hun herinneringen omdat het comfortabeler is. Dit zijn de vele trucjes van onze hersenen, aangeleerd doordat ze ons in het verleden hebben geholpen met overleven.

Hoe stopt dit?

Een andere interessante vraag is hoe zulke ideeën dan ook weer verdwijnen. Vandaag de dag begrijpt iedereen dat het achterlijk is en worden geen heksen meer verbrand (en zeker niet op nogal matig “bewijs”). Maar de laatste heks werd “slechts” een paar honderd jaar geleden op deze manier vermoord! Hoe gaat zo’n proces?

Nou, zoals dit verhaal hopelijk opzet, als maar genoeg mensen zich durven uitspreken en verzetten, en zo een revolutie veroorzaken. Zoiets als het stoppen met heksenjachten valt samen met de periode die we de Verlichting noemen, vol revoluties tegen machthebbers en domme praktijken omdat mensen eindelijk de waarheid durfden zien. Ze waren “verlicht”.

Groepsdruk (en samenzwering) is een mes dat aan twee kanten snijdt. Het kan gebruikt voor vreselijke dingen als heksenjachten; tegelijkertijd is het nodig om zulke dingen ook weer te stoppen. Als iedereen in de middeleeuwen een logisch betoog had geschreven, maar verder lekker thuis was gebleven en iedereen hun eigen mening liet hebben, dan hadden we die hele Verlichting nooit gehad.

Op diezelfde manier weet ik zeker dat er dingen zijn die wij nu compleet normaal vinden (of juist uit den boze), maar over honderd jaar is dat totaal anders. Misschien kijken mensen over honderd jaar terug en denken “jeetje, wat een barbaren, ze lieten de meeste mensen gewoon BETALEN voor INTERNET!”

Over de medicijnen en genezing

Ik wilde eerst échte recepten en medicijnen proberen mee te nemen, maar daar was echt geen ruimte meer voor. Dus alles is verzonnen en een beetje vaag gelaten om het verhaal mogelijk te maken.

Geen zorgen, er komen nog genoeg verhalen over geneeskunde en de verschillende ideeën daarover door de tijd.

De belangrijkste “les” van dit boek—zoals elk boek in de derde cyclus een algemene les van Ardex bevat—was altijd “geen groei zonder falen”. Ook wel: “je leert alleen met vallen en opstaan”.

Geen medicijn is in één keer perfect gevonden. Herstellen van een ziekte is vaak geen rechte lijn: je hebt betere dagen en je hebt slechtere dagen.

Als je kijkt naar de geschiedenis, is de belangrijkste vaardigheid van een beschaving misschien wel diens kracht om sterker terug te keren na tegenslagen. Moet je nagaan wat er was gebeurd als mensen hadden opgegeven toen hun eerste poging om vuur te maken was mislukt. (Wat het dan ook was. Misschien een vuurgebed richting hun god of hete adem op iets blazen.)

Zoals het verhaal hopelijk goed behandelt. Het enige dat telt is vandaag en wat je nu gaat proberen. Kijk alleen terug om te leren van je oude fouten en wat niet werkte. Kijk niet te ver vooruit, want dan voelt alles zinloos.

Owuit praat over een hemel die perfect is, eentje die zal bestaan als mensen blijven doorzetten en meer kennis verzamelen. Ik weet niet of dat zo is. Ik denk dat perfectie onmogelijk is, zowel de eerste keer dat je iets doet als de duizendste keer.

Maar is dat een reden om te stoppen met elke dag proberen?

Personages

• Catia (Zwarte Poes): Komt uit erg rijke en machtige familie (bezit veel land en stuurt veel aan), maar raakt steeds zieker en kan maar geen medicijn vinden. Raakt verslagen en wil opgeven, maar leert juist gaandeweg om alsnog elke dag te blijven proberen.
• Felicia (Zwarte Poes): Moet liegen en meespelen om erbij te horen en eten te krijgen, na de verdwijning van haar ouders. Als ze Catia begint te helpen met “toverdrankjes”, moet ze constant oppassen niet als heks te worden bestempeld. Een onthulling over haar ouders doet haar de das om en laat haar hoop verliezen.
• Owuit (Uil): De beste heler van het land. Draagt altijd drie brillen. Neemt je alleen aan als hij je kan redden. Heeft het Boek der Betekenis—teruggepakt van Felicia’s ouders, met toestemming Kompanen—en daardoor al die kennis. Maar het heeft hem juist negatief en bitter gemaakt, klaar om op te geven.
• Dormas (Hond): Een oude hond met veel aanzien, geliefd in de buurt, de eerste om Felicia op te nemen en in zijn huis onderdak te geven. Maar hun gewoonte om veel alcohol te drinken maakt hem ziek en laat hem uiteindelijk sterven—al geloofde hij tot zijn dood dat het niet daaraan lag.
• Fonza (Vos): De meest pittige en agressieve van de groep. Doet veel stiekeme vreselijke dingen (zoals vissen uit de rivier doden om te eten; onthoudt dat die vissen in de Levenssaga gewoon honderd procent inwoners van de stad zijn met alle rechten), en leunt op de leugens en bescherming van de groep om dat allemaal maar te doen.
• Chef: de chimpanzee geïntroduceerd in De Goede Chef.